گزارش‌گران بدون مرز می‌گوید عفوهای مشروط روزنامه‌نگاران در ایران عفو واقعی نیست
دست کم ۱۲ روزنامه‌نگار ایرانی که محبوس و منتظر محاکمه بودند حکم عفو دریافت کردند اما بیشتر آنها مجبور به دادن تعهداتی شدند که در آینده کارهای خود را محدود خواهند کرد. گزارش‌گران بدون مرز (RSF) این عفوها را به عنوان ابزاری جدید برای سرکوب آزادی رسانه‌ها در ایران در نظر می‌گیرد، ابزاری که می‌خواهد پشت لوای عفو مخفی شود
پنج ماه پس شروع اعتراضات به مرگ مهسا امینی، این روزنامه‌نگاران هم به عنوان بخشی از عفوهای عمومی که در سالگرد ۴۴ سالگی انقلاب اسلامی در ۱۱ فوریه اعلام شد، مورد عفو قرار گرفتند. نه تن از این روزنامه‌نگاران هنگام شنیدن این خبر در زندان بودند و سه نفر دیگر به قید وثیقه آزاد و منتظر برگزاری دادگاه و دریافت حکم خود بودند.بیشتر آنها باید تعهدی مبهم می‌دادند. حجت‌الاسلام رحیمی، قائم مقام قوه قضاییه، شرایطی را برای عفو کسانی مقرر کرده است که در ارتباط با اعتراضات مهسا امینی بازداشت شده بودند. او گفت آنها می‌توانند عفو شوند تنها اگر «از اظهارات سابق خود اظهار پشیمانی کنند و تعهد بدهند آنها را در آینده تکرار نخواهند کرد.» او هشدار داد اگر افراد عفو شده این تعهد را زیر پا گذارند با مجازات شدیدتری مواجه خواهند شد. چند روزنامه‌نگار مجبور به امضای تعهدنامه و «توبه نامه» شده‌اند تا بتوانند از این عفو منتفع شوند.
جاناتان دگر (Jonathan Dagher) دبیر میز خاورمیانه گزارش‌گران بدون مرز گفت: «هیچ چیزی تغییر نکرده است. این عفوهای مشروط چیزی جز توهم عفو نیستند که تایید می‌کند مقام‌های ایران به هیچ وجه سیاست خود را در قبال اذیت و آزار نظام‌مند خبرنگاران کنار نگذاشته‌اند. ۱۲ روزنامه‌نگاری که عفو دریافت کرده‌اند اکنون با تهدیدی مداوم بالای سر خود زندگی می‌کنند، در همین حال صدها روزنامه‌نگار دیگر نیز با ترس به کار خود ادامه می‌دهند و ۲۸ روزنامه‌نگار هنوز در زندان هستند. عفو واقعی این است که تمام روزنامه‌نگاران زندانی بدون قید و شرط آزاد شوند و همه محدودیت‌ها بر روزنامه‌نگاری لغو شود.»
یکی از افرادی که مشمول این عفو شده میلاد علوی، روزنامه‌نگار روزنامه شرق است که در ۱ ژانویه بازداشت شد و ۱۵ روز بعد به قید آزادی مشروط رها شد. او در توییتر تایید کرد مجبور به امضای تعهدنامه‌ای شده است تا در «اغتشاشات» یا «اعتراضات غیرقانونی» شرکت نکند و در غیراینصورت با مجازات شدیدتری مواجه خواهد شد.
وضعیت حقوقی روزنامه‌نگاران عفو شده متفاوت است. خبرنگاران آزاد، کیانوش سنجری و صبا شعردوست بعد از آزادی مشروط منتظر محاکمه بودند ولی متوجه شدند اسامی آنها نیز در بین افرادی است که مورد عفو قرار گرفته‌اند.احسان پیربرناش، سردبیر سابق نشریه ورزشی بانک ورزش که در ۱۰ ژانویه به ۱۸ ماه حبس محکوم شده بود، در ۸ فوریه آزاد شد. مسعود کردپور، سردبیر آژانس خبری موکریان نیز در ۱۴ فوریه از زندان بوکان آزاد شد در حالی که تنها ۳ ماه زندان از ۱۷ ماه حکم خود را سپری کرده بود.سه روزنامه‌نگار دیگر که طی سه ماه گذشته بازداشت شده بودند، یعنی مهدی سوفالی و حسین یزدی، خبرنگاران آزاد، و آریا جعفری، عکاس ایسنا، نیز عفو و آزاد شده‌اند اما مشخص نیست اگر هر سه نفر مجبور به امضای تعهدنامه و توبه‌نامه شده باشند.
طبق نظرسنجی انجام شده توسط روزنامه شرق، روند امضای تعهدنامه دل‌بخواهی و خودسرانه است و منطقه به منطقه، زندان به زندان و فرد به فرد فرق می‌کند. در برخی موارد، تعهدنامه شامل اعتراف ضمنی به اتهام‌های وارده علیه متهم بوده است. پس از انتشار این نظرسنجی توسط شرق، مقام‌ها انکار کردند که هیچ تعهدی امضا شده است، انکاری که با اظهارات پیشین آنها در تعارض بود.
عفو ناشی از اعتراضات
با این وجود مشخص شده است سه روزنامه‌نگاری که در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲، پیش از شروع اعتراضات مهسا امینی بازداشت شده بودند مجبور به امضای هیچ تعهدنامه‌ای نشده‌اند.
در نامه‌ای مشترک از پنج زن زندانی که عفو دریافت کرده‌اند، شامل نوشین جعفری، عکاس روزنامه اعتماد که از فوریه ۲۰۲۱ محبوس بود و عالیه مطلب‌زاده، عکاس نشریه زنان که از اکتبر ۲۰۲۰ زندانی بود، آمده است: «همبستگی که مردم و جوانان عاشق آزادی در ایران نشان دادند دلیل اصلی آزادی بسیاری از زندانیان سیاسی در روزهای اخیر است». این دو عکاس در ۱۰ فوریه مورد عفو قرار گرفتند. امیرعباس آذرم‌وند، خبرنگار اقتصادی روزنامه سمت که از مارچ ۲۰۲۲ مشغول سپری کردن حکم ۴ سال و سه ماه زندان خود بود نیز دو روز بعد عفو شد.
دست کم ۶۰ روزنامه‌نگار از ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲ بازداشت شده‌اند، روزی که آغاز اعتراضات به مرگ مهسا امینی در بازداشت پلیس بود. از ۲۸ روزنامه‌نگاری که اکنون در ایران زندانی هستند، هشت نفر پیش از شروع اعتراضات در زندان بودند. یکی از آنان نرگس محمدی است که جایزه ۲۰۲۲ گزارش‌گران بدون مرز برای شجاعت را دریافت کرد.
ایران که اکنون پنجمین زندان بزرگ روزنامه‌نگاران در جهان است، در رده‌بندی ۲۰۲۲ گزارش‌گران بدون مرز از آزادی رسانه‌ها در جهان در بین ۱۸۰ کشور در ردیف ۱۷۸ قرار گرفت.
