چالش های آزادی بیان در افغانستان

در حالی که دولت افغانستان آزادی بیان را یکی از دستاوردهای مهم خود می داند، شماری از تحلیلگران نگرانی هایی در این مورد دارند. شماری از روزنامه نگاران و تحلیلگران مسایل سیاسی و همچنین فرهنگیان، معتقدند که در افغانستان فقط بیان مسایل سطحی و کلی آزاد است و نه بیان مسایل اساسی، حساس و مهم. به باور شماری از تحلیلگران و روزنامه نگاران افغان، خودسانسوری هنوز بطور گسترده ای وجود دارد و آنان به اطلاعات دسترسی ندارند و نمی توانند بسیاری از دریافت های فکری و واقعیت های موجود در جامعه خود را بیان کنند. کدام یکی از این ادعاها به واقعیت نزدیک تر است؟ آیا خودسانسوری هنوز رایج است؟ در این صورت، افزایش روز افزون رسانه های آزاد و خصوصی در شش سال گذشته، چه چیزی را نشان می دهد؟ به عبارت دیگر مرز آزادی بیان در افغانستان تا کجاست؟ مخاطبان رسانه های داخلی، در سالهای اخیر، همواره شاهد طرح مسائلی انتقادی علیه دولت از طریق این رسانه ها بوده اند. خودسانسوری دکتر سمیع حامد، شاعر و نویسنده افغان، می گوید: یکی از گونه های مشهور سانسور در افغانستان خودسانسوری است. به سبب این که من به این باور هستم که در افغانستان در محدوده ای که باید آدم توقع داشته باشد از یک کشور در حال جنگ، از یک کشوری که پایتخت جنگسالاری است؛ پایتخت تروریسم است؛ پایتخت مواد مخدر است؛ در حدی که ممکن است- از دیدگاه من- آزادی بیان در افغانستان وجود دارد؛ اما چیزی برای بیان وجود ندارد. جامعه بسته رزاق مامون، یکی از روزنامه نگاران آزاد افغان، که به ابراز انتقادهای تند علیه دولت نیز شهرت دارد، با تاکید بر این که آزادی بیان در افغانستان نسبت به هر زمان دیگری بهتر است، به این باور است که هنوز خودسانسوری در این کشور پایان نیافته و از جمله خود او هنوز نتوانسته است برخی از نوشته هایش را چاپ کند. آقای مامون می گوید: جامعه بسته است؛ سازمانهای دولتی دریچه اطلاعات به طرف جریان رسانه ای باز نمی کنند؛ یعنی نوعی محافظه کاری سنتی میراثی از گذشته وجود دارد. دسترسی به عناصر اصلی اطلاعات بسیار محدود است. مقامات وزارت اطلاعات و فرهنگ نیز می پذیرند که هنوز شماری از نویسندگان و تحلیلگران به خودسانسوری دست می زنند. شعار و عمل مبارز راشدی، معاون نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ، معتقد است که در زمینه آزادی بیان فاصله میان شعار و عمل هنوز بسیار است؛ اما به نظر او با توجه به شرایط و اوضاع در افغانستان وضعیت کنونی قناعت بخش است. آقای راشدی می گوید: هستند آدم هایی که در مرحله ادعا، خوب ادعا می کنند؛ ولی وقتی که خلاف مفکوره خود چیزی بشنوند، تحمل شان تمام می شود. این را متاسفانه می پذیرم. ولی در مجموع اگر بخواهیم وضعیت افغانستان را در نظر بگیریم، این مسایل را تحلیل بکنیم، قابل قبول است. چه دلیلی برای خودسانسوری می توان یافت؟ چرا هنوز برخی از نویسندگان و تحلیلگران احساس می کنند که برخی از حرف ها را نباید گفت؟ میراث گذشته معاون وزارت اطلاعات و فرهنگ گفت: اگر صاحبان بیان و صاحبان اندیشه کاملاً روان جامعه و مردم خود را بخوانند و مخاطب خود را بشناسند، شگردهای بسیار نیک و خوب را در گفتار و بیان خود بگنجانند، فکر می کنم بخش عظیمی از مشکلات حل می شود. ترس خارجی اما نویسندگان و تحلیلگران افغان برای موجودیت خودسانسوری دلیل دیگری دارند؛ از نظر آنها آزادی بیان هنوز در افغانستان به عنوان یک ارزش نهادینه نشده است و جز فرهنگ افغانی نیست؛ بلکه یکی از پیامدهای حضور خارجیان در این کشور است و الا رویکرد دولتمردان افغان نسبت به این پدیده، تفاوتی با نظام های قبلی ندارد. سمیع حامد می گوید: اگر ترس از خارجی ها نباشد، سیاستگذاری دولت چگونه است؟ وزارت اطلاعات و فرهنگ بزرگترین دیوار است در برابر آزادی بیان در افغانستان؛ امنیت ملی قبلاً طرح خود را داده بود که بدتر از دوران کمونیست ها بود و حتی بدتر از دوران طالبان در افغانستان بود. بعد پارلمان افغانستان هر لحظه می خواهد بندها و ترفندهای تازه بگشاید در برابر آزادی بیان. دیگر این که رئیس جمهور افغانستان وقتی که می گوید دانشگاه نباید فضایی برای سیاست باشد، به این معنا است که نظر او هم مشخص است؛ پس بنابراین اگر ترس از خارجی ها در افغانستان نباشد، من فکر می کنم که فردا ما وضعیت بدتر از زمان طالبان خواهیم داشت. یک شخص دیگر او می گوید: ۶۰ درصد آنچه که فکر می کنم و آنچه که می بینم و از زوایه هایی که به قضایا وارد می شوم - به قضایای سیاسی ، به مسایل فکری - می توانم بگویم، هنوز هم در درون من یک شخص دیگر- یک موجود دیگر- زنده است؛ این شخص به من می گوید که تو همه چیز را گفته نمی توانی؛ اما من در برابر این شخص پاسخ ندارم؛ به دلیل این که من موقعیت خود را در خطر می بینم. بیشتر نوعی از نگرانی مزمن در من حلول می کند و مرا نمی گذارد که پاسخ صریح را به آن موجود درونی بدهم. در حالی که روزنامه نگاران و نویسندگان افغانستان می پذیرند که آزادی بیان در شرایط کنونی بهتر از هر زمان دیگر است؛ اما تاکید آنها بر آزادی های بیشتر و نهادینه شدن آن به این معنا است که فرهنگیان افغان سعی دارند از نظر فرهنگی فاصله میان گذشته و آینده خود را بیشتر کنند. به نقل از بي بي سي فارسي