ایران از زمان سرکوب گسترده اعتراضات به مرگ مهسا امینی در حدود یک سال پیش، ۷۹ روزنامه‌نگار را بازداشت کرده است
گزارش‌گران بدون مرز نگاهی دارد به سرکوب پیچیده حکومت ایران علیه روزنامه‌نگاران برای پوشش اعتراضات ناشی از مرگ مهسا امینی در بازداشت پلیس در حدود یک سال پیش که شاهد بازداشت‌های خودسرانه و محاکمه به اتهام‌های واهی طی ۱۲ ماه گذشته بودیم. در مجموع ۷۹ روزنامه‌نگار بازداشت شدند، ۱۲ نفر هنوز در بازداشت‌اند و آزادی افرادی که آزاد شده‌اند نیز محدود و مشروط است.
همیشه با یک بازداشت شروع می‌شود و با بازجویی ادامه پیدا می‌یابد. زنی خبرنگار حین اعتراضات دستگیر می‌شود. روزنامه‌نگار دیگری هنگام یورش به خانه‌اش با دستبند برده می‌شود. خبرنگار دیگری هنگام حمله به دفتر کارش بازداشت می‌شود. دلیل بازداشت این ۷۹ روزنامه‌نگار از زمان مرگ دانشجویی کرد در بازداشت پلیس در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲ اغلب معلوم نیست. اما اتهام اصلی همیشه یکسان است: «تبلیغ علیه نظام». اضافه بر آن، بسته به شرایط اغلب اتهامات دیگری هم مانند «شرکت در تجمع غیرقانونی»، «تبانی علیه امنیت ملی» و حتی «همکاری با دولت‌های متخاصم» به کار گرفته می‌شود. از ۲۴ روزنامه‌نگاری که اکنون در ایران زندانی هستند ۱۲ نفر پس از شروع اعتراضات به مرگ مهسا امینی بازداشت شده‌اند.
بیشتر این روزنامه‌نگاران پس از بازداشت در سلول‌های تاریک نظام قضایی ایران محبوس شدند. خشونت فیزیکی و روانی، فساد قضایی و ناکارآمدی اداری هم با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا به عوامل سرکوب پیچیده آنها اضافه شود. روزنامه‌نگاران گاهی مفقود می‌شوند و چندین ساعت سپری می‌شود تا عزیزان آنها بفهمند آنان به سلولی انفرادی منتقل شده‌اند. وقتی جلسه دادگاه برگزار می‌شود زمان آن ممکن است اعلام و بعد لغو شود و حتی برخی جلسات دادگاه بدون حضور و اطلاع وکلای مدافع روزنامه‌نگاران برگزار می‌شود، یا تنها در آخرین لحظه به آنها خبر داده می‌شود. همه چیز خیلی مبهم تعریف شده و در هم است.
روزنامه‌نگاری ایرانی به شرط گمنام ماندن به گزارش‌گران بدون مرز گفت: «هیچ قانونی وجود ندارد که دیکته کند چه چیزهایی را می‌توان و چه چیزهایی را نمی‌توان در رسانه‌ها گفت. اگر قوانینی وجود داشت می‌دانستیم چگونه می‌توان راه خود را از لابه‌لای آنها پیدا کرد. مسئولان اما به اندازه کافی زرنگ هستند که از این مساله آگاه باشند. همه چیز خودسرانه است و در نتیجه همه چیز ممنوع است.
«علی‌رغم پیچیدگی، نظامی که مقامات ایرانی برای اذیت و آزار روزنامه‌نگاران طراحی کرده‌اند فرمولی خیلی ساده دارد: یا خود را سانسور می‌کنند یا به زندان می‌افتند. بازداشت‌های فعلی هم به این دلیل اتفاق می‌افتد که هنوز روزنامه‌نگارانی هستند که از این قاعده سرپیچی می‌کنند. ما از مقامات ایرانی می‌خواهیم به اذیت و آزار آنان پایان دهد، موانع سر راه کار رسانه‌ها را بردارد، و ۱۲ روزنامه‌نگاری که از آغاز اعتراضات بازداشت شده‌اند را بعلاوه ۱۲ روزنامه‌نگار زندانی دیگر آزاد کنند.»
از ۷۹ روزنامه‌نگاری که از آغاز اعتراضات بازداشت شدند، ۲۴ نفر به اتهام «تبلیغ علیه نظام» (در کنار اتهامات دیگر) به مجازاتی از ۶ ماه تا ۶ سال محکوم شدند. در ماه ژانویه و در موج عفو‌های گسترده، به عده اندکی عفوی صوری تعلق گرفت. مجازات بیشتر آنها به تاخیر افتاد و قضات اغلب احکامی تعلیقی به مدتی معلوم برای آنها صادر کردند که یعنی اگر آن روزنامه‌نگاران «جرم» دیگری انجام دهند نظام قضایی حق دارد آنها را به زندان بیندازد. در نتیجه مقامات ایرانی شکلی از سانسور و نظارت طولانی مدت را بر آنها تحمیل می‌کنند. برخی روزنامه‌نگاران از مجازات زندان در امان ماندند اما آنان هم، شامل افرادی که به قید وثیقه هم آزاد شده‌اند، از ترک کشور یا کار در عرصه روزنامه‌نگاری و صحبت با رسانه‌ها ممنوع هستند. ایران با تحمیل ترسی همیشگی از مجازات، روزنامه‌نگاران را ساکت می‌کند.
حتی روزنامه‌نگارانی که خارج از کشور زندگی می‌کنند نیز با تهدیدی همیشگی بالای سر خود مواجه‌اند. آنها اغلب از جانب مقامات تهدید می‌شوند، مقاماتی که گاهی به بازداشت خودسرانه خویشاوندان نزدیک آنها که در ایران زندگی می‌کنند نیز دست می‌برند. این وضعیتی است که برای شیما شهرابی اتفاق افتاد، سردبیر بخش فارسی زبان سایت خبری ایران‌وایر. پس از خروج او از کشور، برادرش سجاد شهرابی، روزنامه‌نگاری رادیویی، در مه ۲۰۲۳ در ایران بازداشت شد و درباره کار خواهرش مورد بازجویی قرار گرفت و برای بیش از یک ماه در بازداشت بود.
جاناتان دگر، دبیر میز خاورمیانه گزارش‌گران بدون مرز گفت: «علی‌رغم پیچیدگی، نظامی که مقامات ایرانی برای اذیت و آزار روزنامه‌نگاران طراحی کرده‌اند فرمولی خیلی ساده دارد: یا خود را سانسور می‌کنند یا به زندان می‌افتند. بازداشت‌های فعلی هم به این دلیل اتفاق می‌افتد که هنوز روزنامه‌نگارانی هستند که از این قاعده سرپیچی می‌کنند. ما از مقامات ایرانی می‌خواهیم به اذیت و آزار آنان پایان دهد، موانع سر راه کار رسانه‌ها را بردارد، و ۱۲ روزنامه‌نگاری که از آغاز اعتراضات بازداشت شده‌اند را بعلاوه ۱۲ روزنامه‌نگار زندانی دیگر آزاد کنند.»
یکی از بزرگ‌ترین زندان‌های زنان روزنامه‌نگار
مقامات توجه ویژه‌ای به زنان روزنامه‌نگاری داشتند که جنبش اعتراضی «زن، زندگی، آزادی» را که پس از مرگ مهسا امینی شکل گرفت، پوشش می‌دادند. بنا به آمار جمع‌آوری شده توسط گزارش‌گران بدون مرز، از ۷۹ روزنامه‌نگار بازداشت شده طی سال گذشته، ۳۱ نفر زن بودند. در نتیجه ایران به یکی از بزرگ‌ترین زندان‌های زنان روزنامه‌نگار مبدل شده است.
پنج تن از این ۳۱ زن روزنامه‌نگار هنوز در زندان هستند. بدون این روزنامه‌نگاران، پوشش جنبش «زن، زندگی، آزادی» به این شکلی که شاهد بودیم اتفاق نمی‌افتاد. یکی از آنان نیلوفر حامدی، خبرنگار روزنامه شرق است، روزنامه‌نگاری که به دنیا خبر داد مهسا امینی چند روز پس از بازداشت پلیس در بیمارستان درگذشت. یکی دیگر از آنان الهه محمدی، تنها روزنامه‌نگاری است که مراسم خاکسپاری مهسا امینی در سقز، در استان کردستان ایران، را پوشش خبری داد. هر دوی آنان هنوز منتظر صدور حکم خود در محاکماتی با اتهامات واهی هستند.
نازیلا معروفیان، روزنامه‌نگار سایت خبری رویداد۲۴ که پس از صدور حکم دو سال زندان برای مصاحبه با پدر مهسا امینی در ۲۸ ژانویه مورد عفو قرار گرفت نیز دوباره در ۳۰ اوت بازداشت شد و به اتهام «تبلیغ علیه نظام» خیلی سریع به یک سال زندان محکوم شد. او از تعرض جنسی هنگام بازداشت خود گزارش داده است.
فرزانه یحیی‌آبادی، خبرنگار آزاد نیز از زمان بازداشت در ۱۹ اکتبر برای پوشش اعتراضات در آبادان، در استان خوزستان، در بازداشت موقت به سر می‌برد و در همین حال ویدا ربانی، روزنامه‌نگار آزادی دیگر، از تاریخ ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲ تحمل حکم شش سال زندان خود را آغاز کرده است. او به «تجمع و تبانی علیه امنیت ملی» و همچنین «تبلیغ علیه نظام» محکوم شده است.
ایران در رده‌بندی آزادی رسانه‌های جهان در سال ۲۰۲۰ که به دست گزارش‌گران بدون مرز انجام شد، در بین ۱۸۰ کشور در ردیف ۱۷۷ قرار گرفت.
